Klasik Türk musikisinin tek nefesli sazı olan neyde
sağ veya sol el üstte olarak iki tutuş şekli vardır. Birincisine sağ üfleme,
ikincisine ise sol üfleme denilmektedir. Neyin alt kısmında başparmak yardımı
ile kullanılan ve acemaşiran deliği denilen yedinci delik, neyzenin sağ veya
sol üflemesine göre biraz yan tarafa açılır. Buna göre iki türlü ney vardır ve
bir neyzenin farklı açılmış bir neyi üflemesi mümkün değildir.
Klarnet, saksafon, obua, flüt, kaval, zurna, mey vs.
bildiğimiz bütün nefesli çalgılar sol el üstte olarak icra edilirler.
Nefeslilerde sağ el üstte çalan müzisyenler, telli, vurmalı diğer çalgılardaki
solak müzisyenlerde olduğu gibi, küçük bir azınlıktır. Neyde ise diğer nefesli
çalgılarda rastlanmayan bir oranda sağ el üstte üflendiğini görüyoruz. Neyzenlerin
belki yarısından çoğu sağ üflemektedir. Bundaki ana etken ney ile Mevleviliğin
yakın ilişkisidir. Ney, kudüm ile birlikte Mevlevi tarikatının temel sazı
olmuş, Mevlevilikle iç içe geçmiş, dergâhların kapatılmasına kadar neyzenlerin
neredeyse tamamı ya Mevlevi, ya da Mevlevi muhibbi olmuşlardır. Ayinlerdeki
ihtiram (saygı) duruşunda çaprazlama olarak sol el sağ omuza, onun üstünde de sağ
el de sol omuza konur. Neyzen sağ el üstte üfleyerek Hakk’a karşı sürekli bir
ihtiram duruşunda bulunur. Bu da neyde asıl üflemenin sağ el üstte olması
gerektiği bir durum ortaya çıkarmıştır. (Torun) Süleyman Erguner, Sencer Derya
ve Ahmet Kaya’nın ney metotlarının üçü de sağ el üstte üfleyenlere göre yazılmıştır
ve sol üfleyenler az sayıda ‘solak’ icracı olarak tanımlanmaktadır. Sol
üfleyenler için hazırlanmış bir ney metodu henüz yoktur. Hâlbuki neyzenler yarı
yarıya sağ veya sol üflemektedir. Bunun sağlak veya solak olmakla da pek bir
alakası yoktur. Sağ üfleyenlerin çoğu başlangıçta hocaları öyle gösterdiği için
sağ üflemektedirler. Şimdiye kadar yeni başlayan yaklaşık 15 öğrenciye ney
temin etmelerinde yardımcı oldum. Ellerine bir kalem veya cetvel verip tutuşlarını
göstermelerini istediğimde hepsi de istisnasız sol ellerini üstte tuttular. Kendi
haline bırakıldığında öğrencilerin çok büyük kısmının sol üfleyeceği
şüphesizdir. Sol üflemeye ağırlık verilmesi ney yapım ve öğretiminde standartlaşmayı
kolaylaştıracaktır. Mevlevilik ve ney ilişkisi günümüzde neredeyse bir nostalji
durumundadır. Kaldı ki geçmişten günümüze pek çok ney üstadı sol üflemektedir. Ney
sazının gelişimi açısından öğrenci kendi isteğinin dışında sağ üflemeye
yönlendirilmemelidir.
