Ney Hakkında Bilgiler
Ney
öğrencileri, öğrenci adayları veya ney sazını daha yakından tanımak isteyenler
için bazı bilgiler ve tavsiyeler.
Do
diyez ney
Neyi
Sağ mı Üflemeli, Sol mu?
Yeni başlayan ney öğrencisi neyi sağ el üstte mi üflemeli, yoksa sol mu? Daha önce bu konuyu incelemiştik.
Kısaca tekrarlarsak, diğer bütün nefesli çalgılar sol el üstte icra edilip
neyzenlerin de en az yarısı sol üflediği halde, sağ üflemenin asıl olduğunu
iddia edip sol üfleyen neyzenleri solak bir azınlık olarak nitelendirmek
anlamsızdır. Üstelik sol üfleyen neyzenlerin sayısı son yıllarda oldukça
artmıştır. Yeni başlayan öğrenci, hocası sağ üflese dahi, mümkün olduğunca sol
üflemeye yönlendirilmelidir. Sol üfleyenler için bir metot yazılması buna katkı
sağlayacaktır.
Hangi
Neyle Başlamalı?
Bazı eğitimciler neye en az mansur, hatta vücut
yapısı müsaitse şah gibi büyük neylerle başlanması gerektiğini savunurlar.
Böylece öğrencinin sonraki aşamalarda daha küçük neylere kolaylıkla hâkim
olacağı fikrindedirler. Ancak, orta boy bir öğrenci için çoğu kaynaklarda
başlangıç olarak kız ney tavsiye edilmektedir. Kız ney, Si akortla ney
ailesinin ortalarında olup günümüzün solo ve koro icralarında en çok kullanılan
ney durumundadır. Tabi daha küçük öğrenciler yıldız, müstahsen gibi neylerle de
başlayabilirler. Kanaatimizce öğrencinin ilk yapması gereken, büyük boy
neylerle mücadele etmekten ziyade önce açık neyden ses çıkarmak, sonra da neyi
doğru tutmayı, delikleri gerektiği gibi kapatmayı öğrenmek olmalıdır. Daha
büyük neyler ileriki aşamalarda çalışılabilir ama bunlara hâkim olmak, nısfiye
denilen küçük boy neylerin rahatlıkla çalınabileceği anlamına gelmez. Mi
akorttan sonraki küçük neyler özel çalışma gerektirir ve tizlere indikçe
üflemek çok zorlayıcı olabilir. Şah neyi rahat üflemenizin burada çok bir
faydası olmaz.
Koleksiyonu
Nasıl Genişletmeli?
İlk neyimiz mümkünse kız ney olmalı demiştik. Peki,
daha sonra koleksiyonumuzu adım adım genişleteceksek hangi neyleri edinmeli?
Bu, ağırlıklı olarak ne tür müzik icra ettiğimiz ve hangi enstrümanlarla
birlikte çaldığımıza göre değişir. Eğer sanat müziği icra edeceksek, La mansur,
Re sipürde ve Mi bolahenk nısfiye; halk müziğinde bağlamaya eşlik edeceksek, Do
yıldız, Do# müstahsen ve Fa nısfiye neylere öncelik verilmesi uygun olur. Bir
neyzenin her ortamda rahat çalabilmesi için en az 10 değişik akortta neye
ihtiyacı vardır. Bunu 15’e çıkarırsa koleksiyonunu büyük ölçüde tamamlamış
sayılabilir.
Neyin
Korunması
Ney hava geçiren kılıf veya çantalarda muhafaza
edilmeli, hiç hava almayan kap, kutu gibi şeylere konmamalıdır. Neyin içine asla çubuk, tüfek harbisi vs.
şeyler sokup temizlik yapılmaz.
Uzun süredir çalınmadığı için kurumuş neyler zor ses
verebilir. Bunları düzgün ses çıkana kadar sabırla üflemeli, içine su dökmemelidir.
Neyin en büyük düşmanı küflenmedir. Üflendikten
sonra ney, içi nemli olarak kılıfına konur ve o şekilde ağzı kapalı bırakılırsa
başpârenin altında yapışkan yeşil bir küf tabakası oluşur ki temizlemesi
oldukça zahmetlidir. Bunun için ney üflendikten sonra en az bir saat
kurutulmalı, eğer hemen başka yere götürülmesi gerekiyorsa kılıfın ağzı yarım
açık olarak taşınmalıdır. Küflenme durumunda, neyin başpâre ve parazvânesi
çıkarılır ve sadece küflü bölge sirkeli ılık-sıcak suyla yıkanır. Daha sonra
yumuşak bir bezle temizlenip kurutulur. Küf çoğunlukla kendini yenileyeceğinden
kesin sonuç almak için aynı işlemin bazen aylarca tekrarlanması gerekebilir.
Bunun için neyi küflendirmemeye azami dikkat göstermelidir.
Neyin
Yağlanması
Yeni
açılmış bir neyin yaklaşık 1 yıl düzenli olarak yağlanması gerekir.
Kullanılacak yağ; zeytin, mısır, ayçiçeği, fındık gibi herhangi bir bitkisel
yağ olabilir. Yağlama işlemi yağı neye kaşıkla dökmek, delikleri parmakla
kapatıp somurarak neyin içine yağ çekmek veya doğrudan yağ tankına atmak gibi
çeşitli şekillerde yapılabilir. İlk 6 ay 10 - 15 günde bir yağlanırken, ikinci
6 ayda bu işlem yavaş yavaş azaltılır. Tabi bu arada neyi bol bol üflemek
gerekir ki içerideki yağ atılsın. Üfleme neyin içini yavaş yavaş kızartırken
kamış da kurumaya ve ney olgunlaşmaya başlar.
Yeni
neylerin yağlanmasıyla ilgili tavsiyeler aşağı yukarı aynı olsa da eskimiş
neyler hakkında değişik görüşler vardır. Ayda veya birkaç ayda bir gibi farklı
sürelerden başka artık yağlamanın kesilebileceği de söyleniyor. Ancak neyi
olgunlaştıktan sonra da adeta yağ tankının içinde tutan bazı tavsiyeler
özellikle yeni neyzenlerde isteksizliğe sebep olabiliyor. Kaldı ki, yağlanmış
bir neyin tam olarak kuruması birkaç günü bulabilir ve sürekli yağlama çok
fazla ney sahibi olan neyzenlerde bıkkınlık yaratabilir. Bizim fikrimizce, ney
iyice kuruyup içi kızarınca yağlama çok azaltılabilir, hatta tamamen terk
edilebilir. Şahsen ben, neylerimi 4-5 yıldır yağlamadım. Herhangi bir
deformasyon olmadığı gibi sürekli üflendikleri için gayet güzel de ses
veriyorlar. Yine de yağlamak isteyenler için yılda 1-2 defa yeterlidir sanırım.
Plastik
Ney
Neyzen Tevfik’in akıl hastanesinde yatarken oradaki
deliler neyini kırdığı için karyola demirinden yaptığı ney farklı malzemelerin
ilk örneği midir bilinmez ama ney ve dilsiz kavalların plastikten de imal
edilmeye başlaması hayli zaman olmuştur. Bunlar günümüzde her ortama, hatta
stüdyo kayıtlarına ve TRT ekranlarına dahi girmiş durumdadır. Plastik neyler
alt kesimdeki piyasa profesyonelleri tarafından belki kamış neylerden daha
fazla kullanılmaktadır, öyle ki bu müzisyenlerden bir tek kamış neyi olmayanlar
vardır.
Peki, plastik ve kamış neylerin farklı yönleri nelerdir?
1. Plastik neyler fiyat bakımından oldukça avantajlı
olup, bir ney 25-30 TL civarında alınabilir. Hele toptan alındığında 13 neyden
oluşan bir takım, profesyonel tek bir kamış neyden daha ucuza gelmektedir. Neye
yeni başlayıp da henüz kararsız durumda olan öğrencilerin bu neylerden edinmesi
çok daha uygundur.
2. Plastik neyler kamış neylere göre daha sağlam
olup, kırılma, çatlama vs. riski daha azdır.
3. Plastik neylerin temizliği ve bakımı çok
kolaydır. Ayrıca, yağlama da gerektirmezler.
4. En önemli konu olan ses farklılıklarına gelince,
burada, plastik veya kamış, neyin kalitesi önemlidir. Acemice açılmış kamış bir
neyin ustaca açılmış plastik neyden daha iyi ses vermesi beklenemez. Üstelik
plastik neyin sesinin kamış neyden olumsuz bir farkı yoktur. Yani metal ve ağaç
gövdeli yaylı tanburlarda olduğu gibi bariz bir ses kalite farkı
bulunmamaktadır. Test etmek için bir defasında biri kamış diğeri plastik iki
kız neyle dönüşümlü olarak birkaç dakikalık bir hüseyni taksim kaydı yaptım.
Daha sonra bunu başkalarına dinlettiğimde hiç kimse aralarında kulağı rahatsız
edecek bir fark duyamadı.
Plastik ney kamış neye göre daha parlak bir ses
vermektedir. Sanat müziği, halk müziği vs. her türlü müziği çalmak durumunda
olan müzisyenler, kaliteli plastik neylerin dış görünüşü kavala benzediği için
halk müziği konserlerinde de rahatlıkla kullanmaktadır. Tabi, halk müziği neyse
de sanat müziği konserine udun, tanburun, kanunun yanında plastik bir ney ile
sahneye çıkmak görsel açıdan ne kadar uygun olur tartışılır. Onun için sürekli
sanat müziği korolarında çalacak neyzenlerin kamış ney edinmeleri uygun olur.
Bunun yanında, birinden ses çıkarmanın diğerine göre daha kolay olduğu,
plastikle başlayanın ileride kamış neyde zorlanacağı, birbirlerinin ses
aralıklarının farklı olduğu gibi iddialar ise gerçek dışıdır.
5. Plastik maddesi ağza değdirildiği için bu
neylerin kanserojen ve sağlığa zararlı olduğu uzun süredir dillendirilen, ancak
ispatlanmaya muhtaç bir iddiadır. Günümüzde zaten kamış neylerin başpareleri de
sıklıkla, termoplastik bir madde olan delrinden yapılmaktadır; çünkü manda
boynuzundan yapılan başpareler gittikçe daha zor bulunmakta ve kullanımı neyin
fiyatını hayli yükseltmektedir. Ayrıca, delrin bazı nefesli batı müziği
çalgılarının ağızlık yapımında da kullanılmaktadır. Plastik ney ve delrin
başpareler uzun zamandır piyasada mevcuttur ama bunları kullandığı için sağlığı
bozulmuş bir müzisyene henüz tesadüf etmedim.
6. Bazen sorulan bir soruya da burada cevap verelim.
Plastik neyin yağlanması asla düşünülmemelidir. Hem ihtiyacı yoktur, hem de
plastik maddesi kamış gibi yağı ememez ve içerideki yağ dışarı atılamaz. Sonuç
olarak, yağı kurumayan plastik ney içine dolan toz ve kir sebebiyle berbat bir
hâl alır.
Plastik
Si ney