Ney Hakkında Bilgiler

 

 Ney Hakkında Bilgiler

 

 

Ney öğrencileri, öğrenci adayları veya ney sazını daha yakından tanımak isteyenler için bazı bilgiler ve tavsiyeler.

 

 

Do diyez ney

 

Neyi Sağ mı Üflemeli, Sol mu?

Yeni başlayan ney öğrencisi neyi sağ el üstte mi üflemeli, yoksa sol mu? Daha önce bu konuyu incelemiştik. Kısaca tekrarlarsak, diğer bütün nefesli çalgılar sol el üstte icra edilip neyzenlerin de en az yarısı sol üflediği halde, sağ üflemenin asıl olduğunu iddia edip sol üfleyen neyzenleri solak bir azınlık olarak nitelendirmek anlamsızdır. Üstelik sol üfleyen neyzenlerin sayısı son yıllarda oldukça artmıştır. Yeni başlayan öğrenci, hocası sağ üflese dahi, mümkün olduğunca sol üflemeye yönlendirilmelidir. Sol üfleyenler için bir metot yazılması buna katkı sağlayacaktır.

 

Hangi Neyle Başlamalı?

Bazı eğitimciler neye en az mansur, hatta vücut yapısı müsaitse şah gibi büyük neylerle başlanması gerektiğini savunurlar. Böylece öğrencinin sonraki aşamalarda daha küçük neylere kolaylıkla hâkim olacağı fikrindedirler. Ancak, orta boy bir öğrenci için çoğu kaynaklarda başlangıç olarak kız ney tavsiye edilmektedir. Kız ney, Si akortla ney ailesinin ortalarında olup günümüzün solo ve koro icralarında en çok kullanılan ney durumundadır. Tabi daha küçük öğrenciler yıldız, müstahsen gibi neylerle de başlayabilirler. Kanaatimizce öğrencinin ilk yapması gereken, büyük boy neylerle mücadele etmekten ziyade önce açık neyden ses çıkarmak, sonra da neyi doğru tutmayı, delikleri gerektiği gibi kapatmayı öğrenmek olmalıdır. Daha büyük neyler ileriki aşamalarda çalışılabilir ama bunlara hâkim olmak, nısfiye denilen küçük boy neylerin rahatlıkla çalınabileceği anlamına gelmez. Mi akorttan sonraki küçük neyler özel çalışma gerektirir ve tizlere indikçe üflemek çok zorlayıcı olabilir. Şah neyi rahat üflemenizin burada çok bir faydası olmaz.

 

Koleksiyonu Nasıl Genişletmeli?

İlk neyimiz mümkünse kız ney olmalı demiştik. Peki, daha sonra koleksiyonumuzu adım adım genişleteceksek hangi neyleri edinmeli? Bu, ağırlıklı olarak ne tür müzik icra ettiğimiz ve hangi enstrümanlarla birlikte çaldığımıza göre değişir. Eğer sanat müziği icra edeceksek, La mansur, Re sipürde ve Mi bolahenk nısfiye; halk müziğinde bağlamaya eşlik edeceksek, Do yıldız, Do# müstahsen ve Fa nısfiye neylere öncelik verilmesi uygun olur. Bir neyzenin her ortamda rahat çalabilmesi için en az 10 değişik akortta neye ihtiyacı vardır. Bunu 15’e çıkarırsa koleksiyonunu büyük ölçüde tamamlamış sayılabilir.

 

Neyin Korunması

Ney hava geçiren kılıf veya çantalarda muhafaza edilmeli, hiç hava almayan kap, kutu gibi şeylere konmamalıdır.  Neyin içine asla çubuk, tüfek harbisi vs. şeyler sokup temizlik yapılmaz.

Uzun süredir çalınmadığı için kurumuş neyler zor ses verebilir. Bunları düzgün ses çıkana kadar sabırla üflemeli, içine su dökmemelidir.

Neyin en büyük düşmanı küflenmedir. Üflendikten sonra ney, içi nemli olarak kılıfına konur ve o şekilde ağzı kapalı bırakılırsa başpârenin altında yapışkan yeşil bir küf tabakası oluşur ki temizlemesi oldukça zahmetlidir. Bunun için ney üflendikten sonra en az bir saat kurutulmalı, eğer hemen başka yere götürülmesi gerekiyorsa kılıfın ağzı yarım açık olarak taşınmalıdır. Küflenme durumunda, neyin başpâre ve parazvânesi çıkarılır ve sadece küflü bölge sirkeli ılık-sıcak suyla yıkanır. Daha sonra yumuşak bir bezle temizlenip kurutulur. Küf çoğunlukla kendini yenileyeceğinden kesin sonuç almak için aynı işlemin bazen aylarca tekrarlanması gerekebilir. Bunun için neyi küflendirmemeye azami dikkat göstermelidir.

 

Neyin Yağlanması

Yeni açılmış bir neyin yaklaşık 1 yıl düzenli olarak yağlanması gerekir. Kullanılacak yağ; zeytin, mısır, ayçiçeği, fındık gibi herhangi bir bitkisel yağ olabilir. Yağlama işlemi yağı neye kaşıkla dökmek, delikleri parmakla kapatıp somurarak neyin içine yağ çekmek veya doğrudan yağ tankına atmak gibi çeşitli şekillerde yapılabilir. İlk 6 ay 10 - 15 günde bir yağlanırken, ikinci 6 ayda bu işlem yavaş yavaş azaltılır. Tabi bu arada neyi bol bol üflemek gerekir ki içerideki yağ atılsın. Üfleme neyin içini yavaş yavaş kızartırken kamış da kurumaya ve ney olgunlaşmaya başlar.

 

Yeni neylerin yağlanmasıyla ilgili tavsiyeler aşağı yukarı aynı olsa da eskimiş neyler hakkında değişik görüşler vardır. Ayda veya birkaç ayda bir gibi farklı sürelerden başka artık yağlamanın kesilebileceği de söyleniyor. Ancak neyi olgunlaştıktan sonra da adeta yağ tankının içinde tutan bazı tavsiyeler özellikle yeni neyzenlerde isteksizliğe sebep olabiliyor. Kaldı ki, yağlanmış bir neyin tam olarak kuruması birkaç günü bulabilir ve sürekli yağlama çok fazla ney sahibi olan neyzenlerde bıkkınlık yaratabilir. Bizim fikrimizce, ney iyice kuruyup içi kızarınca yağlama çok azaltılabilir, hatta tamamen terk edilebilir. Şahsen ben, neylerimi 4-5 yıldır yağlamadım. Herhangi bir deformasyon olmadığı gibi sürekli üflendikleri için gayet güzel de ses veriyorlar. Yine de yağlamak isteyenler için yılda 1-2 defa yeterlidir sanırım.

 

Plastik Ney

Neyzen Tevfik’in akıl hastanesinde yatarken oradaki deliler neyini kırdığı için karyola demirinden yaptığı ney farklı malzemelerin ilk örneği midir bilinmez ama ney ve dilsiz kavalların plastikten de imal edilmeye başlaması hayli zaman olmuştur. Bunlar günümüzde her ortama, hatta stüdyo kayıtlarına ve TRT ekranlarına dahi girmiş durumdadır. Plastik neyler alt kesimdeki piyasa profesyonelleri tarafından belki kamış neylerden daha fazla kullanılmaktadır, öyle ki bu müzisyenlerden bir tek kamış neyi olmayanlar vardır.

Peki, plastik ve kamış neylerin farklı yönleri nelerdir?

1. Plastik neyler fiyat bakımından oldukça avantajlı olup, bir ney 25-30 TL civarında alınabilir. Hele toptan alındığında 13 neyden oluşan bir takım, profesyonel tek bir kamış neyden daha ucuza gelmektedir. Neye yeni başlayıp da henüz kararsız durumda olan öğrencilerin bu neylerden edinmesi çok daha uygundur.

2. Plastik neyler kamış neylere göre daha sağlam olup, kırılma, çatlama vs. riski daha azdır.

3. Plastik neylerin temizliği ve bakımı çok kolaydır. Ayrıca, yağlama da gerektirmezler.

4. En önemli konu olan ses farklılıklarına gelince, burada, plastik veya kamış, neyin kalitesi önemlidir. Acemice açılmış kamış bir neyin ustaca açılmış plastik neyden daha iyi ses vermesi beklenemez. Üstelik plastik neyin sesinin kamış neyden olumsuz bir farkı yoktur. Yani metal ve ağaç gövdeli yaylı tanburlarda olduğu gibi bariz bir ses kalite farkı bulunmamaktadır. Test etmek için bir defasında biri kamış diğeri plastik iki kız neyle dönüşümlü olarak birkaç dakikalık bir hüseyni taksim kaydı yaptım. Daha sonra bunu başkalarına dinlettiğimde hiç kimse aralarında kulağı rahatsız edecek bir fark duyamadı.

Plastik ney kamış neye göre daha parlak bir ses vermektedir. Sanat müziği, halk müziği vs. her türlü müziği çalmak durumunda olan müzisyenler, kaliteli plastik neylerin dış görünüşü kavala benzediği için halk müziği konserlerinde de rahatlıkla kullanmaktadır. Tabi, halk müziği neyse de sanat müziği konserine udun, tanburun, kanunun yanında plastik bir ney ile sahneye çıkmak görsel açıdan ne kadar uygun olur tartışılır. Onun için sürekli sanat müziği korolarında çalacak neyzenlerin kamış ney edinmeleri uygun olur. Bunun yanında, birinden ses çıkarmanın diğerine göre daha kolay olduğu, plastikle başlayanın ileride kamış neyde zorlanacağı, birbirlerinin ses aralıklarının farklı olduğu gibi iddialar ise gerçek dışıdır.

5. Plastik maddesi ağza değdirildiği için bu neylerin kanserojen ve sağlığa zararlı olduğu uzun süredir dillendirilen, ancak ispatlanmaya muhtaç bir iddiadır. Günümüzde zaten kamış neylerin başpareleri de sıklıkla, termoplastik bir madde olan delrinden yapılmaktadır; çünkü manda boynuzundan yapılan başpareler gittikçe daha zor bulunmakta ve kullanımı neyin fiyatını hayli yükseltmektedir. Ayrıca, delrin bazı nefesli batı müziği çalgılarının ağızlık yapımında da kullanılmaktadır. Plastik ney ve delrin başpareler uzun zamandır piyasada mevcuttur ama bunları kullandığı için sağlığı bozulmuş bir müzisyene henüz tesadüf etmedim.

6. Bazen sorulan bir soruya da burada cevap verelim. Plastik neyin yağlanması asla düşünülmemelidir. Hem ihtiyacı yoktur, hem de plastik maddesi kamış gibi yağı ememez ve içerideki yağ dışarı atılamaz. Sonuç olarak, yağı kurumayan plastik ney içine dolan toz ve kir sebebiyle berbat bir hâl alır.

 

 

Plastik Si ney