Dilsiz Kaval ile Ney Arasındaki Farklar

Dilsiz Kaval ile Ney Arasındaki Farklar

 

Dilsiz kaval ve ney geleneksel Türk halk ve sanat müziklerinin birbirine çok yakın iki çalgısıdır. Her ikisi de bazı değişikliklerle Ortadoğu ve Balkanlardaki pek çok ülkede kullanıldığı için biz incelememizi Türkiye’deki kaval ve neylerle sınırlı tutacağız.

Kavalın ney gibi parlak bir geçmişi olmamıştır. İkisinin de tarihinin çok eskilere gitmesine ve yollarının da bazen kesişmesine rağmen ney Mevlevilik sayesinde dergâhlarda, konaklarda, saraylarda çalınan bir üst kültür çalgısı olmuş ve standartlaşmasını çok önceden tamamlamıştır. Buna karşın dilsiz kaval çobanlıkla özdeşleşmiş bir halk çalgısı olarak bırakın gelişmeyi, bir ara neredeyse kaybolma aşamasına gelmiş, ancak bazı ustaların gayretleriyle tekrar hayata döndürülebilmiştir.

Malzeme

Neyin ana malzemesi kamıştır. Bu, çoğunlukla Hatay ve Suriye’de yetişen özel bir kamıştır ve mutlaka 9 boğumludur. Kamışlıklardaki binlerce kargının arasında tek tük bulunan bu kamışlar kesilip kurutulduktan 1 yıl sonra işlenir.

 

Kavalın ana malzemesi ağaçtır. 1. sınıf profesyonel kavallar erik ağacından yapılır. Pek çok ağacın aksine, erik kaval üflerken ıslandıkça sesi açılır. Yine aynı şekilde kayısı ve ardıç ağaçları da profesyonellerin gözdesidir. Daha düşük kaliteli 2. sınıf kavallar ise kiraz, dut gibi ağaçlardan imal edilir. Kamış da kaval yapımında kullanılan diğer bir malzemedir ama neydeki gibi 9 boğumlu olması gerekmez. Son yıllarda plastik kaval ve neyler de çok yaygınlaşmıştır. Bunlar gayet ucuz olup bakıma ihtiyaç göstermezler ve sesleri asıl çalgılardan pek ayırt edilemez. Bu nedenle yeni başlayanlara öncelikle tavsiye edilir. Çalmayı kolaylaştırmak için ney ve kavallara baş pare denilen bir ağızlık takılır. Baş pare, manda boynuzundan veya abanoz gibi sert ağaçlardan yapılabilirse de günümüzde daha çok delrin kullanılmaktadır. Manda boynuzu hem gittikçe bulunması güç ve pahalı olmakta, hem de soğuk havalarda üflemesi zorlaşmaktadır. Baş pare aşağı yukarı çekilerek sesin pestleşmesi ve tizleşmesine de yardım eder.

 

 

 

 

  

 

Ney Baş paresi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaval Baş paresi

 

 Yapısı

Neyin 6 üstte 1 altta toplam 7, kavalın 7 üstte 1 altta toplam 8 deliği vardır. Bu fazladan bir delik kavalda Mi bemol, La bemol seslerini vererek  Karcığar, Nihavent, Hicazkâr gibi makamların icrasında kolaylık sağlar. Bu sesler neyde delik çeyrek veya yarım açılarak elde edilirken kavalda bir parmak hareketi yeterli olur. Ancak kavalda da Mibemol2 gibi bazı sesler neye benzer şekilde elde edilir.

 

 

 

 

 

 

Ney ve kavalın üst delikleri

 

Ses Çıkarma

Kaval ve ney düz ve uzun bir boru şeklinde oldukları için bir blok flüt gibi eline alan herkes hemen ses çıkaramaz. Ses, özel bir teknikle nefes 45 derece yan tutulan çalgının yan duvarına çarptırarak elde edilir. İlk başlarda bu oldukça zordur. Öğrencinin düzgün ses çıkarması günler hatta haftalar sürebilir.

 

Ses Alanı

Ney ve kavalın sesleri birbirine çok yakındır. Her iki çalgının da 2,5-3 oktavı bulan geniş bir ses sahası vardır ve bütün delikler kapalı olarak 1 ve 2. derece üflemede ikisi de sol sesini verir.

 

 

1. şiddette üfleme

 

 

 

2. şiddette üfleme

 

 

 

3. şiddette üfleme

 

 

 

 

 

4. şiddette üfleme

 

 

Horlatma denilen 1. derece sesler kavalda çok daha belirgin ve önemlidir. Bu adeta kavalın alametifarikasıdır. Meşhur Karakoyun ezgisinin mutlaka bu tonla çalınması gerekir.

Kaval yapı olarak, aynı akorttaki bir neye göre daha uzundur. Örneğin yıldız Do ney 66 cm iken, bir Do kavalın uzunluğu 77 cm’yi bulur ki bu mansur La neyin uzunluğuna eşittir. Bir La kaval da 80-81 cm’lik boyuyla yaklaşık Sol Şah neyle aynı uzunluktadır. Şah ve Davut neyler varken La akordun üstünde kavallara rastlanmaz. Aslında diğer halk müziği çalgıları gibi kaval da standart olarak sorunlu bir durumdadır. Konservatuarlarda bazı çalışmalar yapılmışsa da henüz ölçüleri tam olarak tespit edilip standartlaşmamıştır.

 

Öğretim imkânları açısından kaval neyin oldukça gerisindedir. Halk eğitim ve diğer özel kurslarda çoğunlukla ney öğretilmektedir. Metot olarak, Fedai Tekşahin’in geçtiğimiz yıllarda yayınlanan ‘Dilsiz Kaval Metodu’ ciddi bir kaynak olsa da dağıtım imkânları sınırlı kalmıştır. Aslında pek çok çalgı metodu genel dağıtım ağına girmedikleri için aynı sorunu yaşamakta, metotlar ya yazarın kendisi, ya da küçük yayınevleri tarafından satılmaktadır.

 

Tutuş

Kaval bütün nefesli çalgılar gibi sol el üst, sağ el alt olmak üzere sol tutuşla çalınır. Özel sipariş verilmezse bütün kavallar bu standarda göre açılır. Ney de ise tam bir sağ sol karmaşası hâkimdir. Neyzenler yarı yarıya sağ veya sol el üstte çalarlar. Gerçi son yıllarda sol el üstte çalanlar epeyi artmıştır.

Ney ve kaval fiyatları arasında bir uçurum vardır dense yeridir. Kavalın yapımının daha zahmetli olmasına, mutlaka torna tezgâhı gerektirmesine rağmen profesyonel kalite kamış bir ney aynı kalitede erik bir kavaldan neredeyse iki misli pahalıdır. Bunda neyin kamışının zor bulunmasının ve ney piyasasının daha geniş olmasının etkisi olabilir.

 

Günümüz eğitiminde neyde temel akort Si, kavalda ise Do olarak kabul edilmektedir. Ney akordu yerinden 4 ses pes iken kavalda standart bağlama akordu ile aynıdır.

 

Kaval ve ney hem ses hem de icra şekli olarak birbirilerine oldukça yakındırlar. Pek çok nefesli icracısı ikisini birden çalmaktadır. Birini çalan diğerini de zorlanmadan çalabilir. Buna rağmen kavaldan neye geçen bazı icracıların geçişte çok zorlandıklarını söylemeleri ve kavalın neyin yanında basit bir boru olduğunu iddia etmeleri gerçekten anlamsızdır.

 

 

Do kaval ve Do ney

 

 

 

 

 

Do kaval ve La (Mansur) ney

 

Yağlama

Kaval çubukla veya yağa daldırılarak yağlanabilir. Ancak neyin içi çok hassas olduğu için kesinlikle içine çubuk, harbi vs. bir şey sokulmaz. Yağ kabına atılarak veya içine yağ dökülerek yağlanır.

Ney ve Mevlevilik

Ney sazı asırlar boyu Mevlevilikle öylesine iç içe geçmiştir ki ney denilince Mevlana ve Mevlevilik, Mevlevilik denince ney akla gelmiştir. Bu nedenle neye özel bir saygı gösterilir. “Diğer sazlar çalınır ney üflenir”, “Lütfen neyi diğer çalgılarla kıyaslamayalım. Ney sıradan bir çalgı değildir” türü ifadeler neyzenler tarafından sıklıkla vurgulanır. Bunun yanında, üflemeden önce neyi öpüp başına koymak, abdestsiz ney üflememek gibi ritüeller de görülebilmektedir. Ney icracıları da ağırlıklı olarak muhafazakâr kesimle ilişkili olunca bütün neyzenlerin Mevlevilikle az çok yakınlık içinde bulunması gerekiyormuş gibi bir durum ortaya çıkmıştır. Ney kitaplarında veya İnternet sitelerinde bir bölüm Mevlana’ya ve Mevleviliğe ayrılmaktadır. Bu diğer çalgılarda pek rastlanmayan bir durumdur.